24. Ahilik ve Yaren Nedir? Alevîlik-Bektaşilikle İlişkisi Nedir?

"Ahi" sözcük anlamı itibariyle bir iddiaya göre Arapça'da "Kardeşim" anlamına; bir iddiaya göre de Türkçe "akı" cömert anlamına gelir. Ahilik kurumu 13- yüzyılın ilk yarısından başlayarak Anadolu'nun şehir, kasaba ve köylerinde esnaf ve sanatkar kuruluşlarının eleman yetiştirme, işleyiş ve kontrollerini düzenleyen bir kurumdur. Ahilik bir Türk kurumudur ve Anadolu'daki Alevîlik-Bektaşîlikle birlikte gelişmiştir.

Ahiliğin kurucusu olan Ahi Evran, Anadolu'nun onurlu Türk halkına, alın teri ile geçinme, başı dik, kendine güvenli ve minnetsiz yaşama yeteneğini kazandırmaya çalışmıştır. Ahi Evran'la Hacı Bektaş Velî Kayseri kalesinin İlhanlılara karşı savunulmasında birlikte bulunmuşlar ve oradan çıkarak Hacı Bektaş ve Kırşehir'e birlikte gelmişlerdir. Ahi Evran, Hacı Bektaş Velî'ye bağlıdır. Bu yüzden: "Hacı Bektaş Velî'ye gitmek isteyenler bana gelsinler" demiştir. Ahi Fütüvvetnâmeleri ve erkânı ile Alevî-Bektaşi cemleri ve muhabbetler ufak farklılıklar dışında birbirinin aynısı gibidirler. Ahilikte erkâna kadınlar alınmazlar. Ancak son zamanlarda elimize geçen belgelerde Ahi zaviyelerinde kadınların da görev aldıkları ve yönetici olarak hizmet ettiklerini görüyoruz. Bu belgelerin Alevî-Bektaşi Dedekargın belgeleri arasında çıkmış olması da ilişkiyi gösteren önemli bir kanıttır. Ayrıca bazı Saka Fütüvvetnâmeleri bulunmaktadır ki bunlarda çok açık bir biçimde Hacı Bektaş Velî'ye "pir" olarak atıf yapılmaktadır.

Ahilik yanında Çankırı Yareni de Ahilik ve Alevî-Bektaşi cemlerine çok benzemektedir. Şu anda halen yaşayan Çankırı Köy Yareni ve Çankırı kentte yapılan yareninin erkânı Ahi Fütüvveti ve Alevî-Bektaşi cemlerine çok benzemektedir. Ancak yarene kadın alınmamaktadır ve inançla ilgili boyutu daha sınırlıdır. Bununla birlikte bazı gelenekler olarak Urfa ve Afyon yöresinin "sıra gezme" ve "sıra geceleri" ile Anadolu'nun bir çok yöresindeki "erfene" veya "ferfene" adını verdiğimiz toplantılarının da cemlerle benzerlikleri görülmektedir.

Evet can Azerbaycanda yaşamış Yahya Bakuvi de Əxilerden olmuş.Dev Əxi alimlerindendir. Türbesi Bakıdadır.
Anadoludakı çoxlu dedeleri birzat yetişdirmiş.Yadımda kalan Rövşen dededir.Ve ömre sığmayan 100-lerle kitap yazdığı bilinir.Men bilen hamısı farsca ve erebcedir.

Əxilər... Yahya Bakuvi... resimler: