Seyid Ali Sultân (Kızıldeli) ve Dergâhı



1380'lere uzanan tarihiyle erken dönem Balkan Alevîliği'nin oluşmasında çok etkin bir isim olan Seyid Ali Sultân (Kızıldeli), sadece Balkanlar'da değil, Anadolu'da da çok önemli bir inanç önderidir. Kendisinin kurduğu ve kendi adıyla ölümsüzleşen dergâhı, dünyanın en önemli Bektâşî dergâhlarından birisi olduğu gibi, günümüze kadar gelebilmiş, iyi korunmuş ender dergâhlardandır.


Seyid Ali Sultân, bugün Yunanistan sınırları içinde kalmış Dimetoka (Didymetikon) yakınlarında bir yerde dergâhını kurup da, çerağlarını uyandırırken belki de kendinden altı yüz yıl sonra bile bu kadar sevileceğini, anılacağını bilmiyordu. Kendisinden sonra burada Alevî İslâm inancının da çok önemli simalarından Pir Balım Sultân'ın ve birçok ozanın bu dergâhtan çıkacağını öngörmese de, burayı bir inanç ve kültür merkezi yaparak, Alevî İslâm tarihinde müstesna yerini almış oluyordu.


Bizler, Ahmet Hezarfen'in 1412 yılından başlayarak 1900'li yıllara kadar uzanan bir zaman çizgisinde bu dergâhın tarihinde çok önemli bir yer edinen bazı önemli olayları, belgeleriyle okuyarak Alevî-İslâm inancıyla ilgili değerlendirmelerimizi bile yeniden gözden geçireceğiz.


Osmanlı'nın ilk kuruluşuna hakim olan anlayışın Türkmenlere dayandığını, Osmanlı yönetiminin kendi kurucu unsurları olarak Türkmenleri, Alevî-İslâm inancından insanları ilk başlarda nasıl desteklediklerini, onların ibadet ettikleri mekânlara nasıl saygılı davrandıklarını, Arap İslâm anlayışının ülkeye hakim olmasından sonraysa, nasıl dışlandıklarını, Osmanlı'nın kendi resmi tarihini de yansıtan, Osmanlı belgelerinden anlamış oluyoruz.


1826 yılında Kızıldeli yakınında Tatar Pınarı mevkiinde "Muharrem Matemi" için toplanmaya gelenlerin tutuklanma kararını, İstanbul'da yapıldığı gibi bir uygulamanın buralarda da yapıldığını görüyoruz. Bu çalışmada tekkelerin maddi imkânlarının yanı sıra, Osmanlı'nın Bektâşîliğe kuruluşundakinin aksine önyargılı bakışının sonuçları belgeler ışığında görülmektedir.


Kızıldeli (Seyyid Ali Sultan) Dergâhı kapandıktan sonra, dergaha bağlı insanların inançlarını bütün baskılara rağmen günümüze kadar yaşattıklarını görüyoruz.


1945/1947 yılları arasında Yunan gerillalarından dolayı tam anlamıyla bölgede bir kaos yaşanmış. Özellikle Karakaçanlar adı verilen Yunanlı çobanlar tekke civarındaki köylere baskınlar yapmış, erkekleri öldürmüşler. Kızıldeli'den göç etmiş olanlar Uzunköprü'de Kavak mahallesine, Muratlı'da Yeniköy, İstanbul'da Firuzköy, Avcılar, Gaziosmanpaşa ve Zeytinburnu'na yerleşmiştir ve inançlarını yaşamaya devam etmektedirler. Ayrıca Bursa İsmetiye, Atıcılar, Uzunköprü Yeniköy, Umurca, Beyköy, Kırklareli İslâmbey köyü, Silivri Ortaköy'de Kızıldeli süreğine mensup insanlar bulunmakta: bunlar, dini hizmetlerini de Lütfü Akyurt Baba'dan görmektedirler.


1826 yılında dergâhların kapatılmasından sonra kendi evlerine çekilen insanlar bir dönem istedikleri gibi baba seçimi yapamamışlar. Bununla ilgili çok muntazam bir kayıtta elde bulunmamaktadır. Hatırladıkları isimlerden sadece Koca Lâtif Dede ile, Bektâş Ağa olarak bilinmekte, 1918 yılından itibaren ise bir kısım seyyid Ali Sultana bağlı olanlar Türkiye'ye göç etmişler, özellikle Demirköy, Muratlı, Ortaköy'e yerleşmişlerdir. O dönem Şahkulu Dergâhı'nda Tahsin Baba'dan el alarak hizmetlerine devam etmek suretiyle bu güne gelmişlerdir.


Lütfü Akyurt Baba ile yapılan görüşmenin sonucudur.


16-17 Nisan 2005 tarihinde Ayhan Aydın ve Ahmet Hezarfen tarafından yapılan Yunanistan gezisinde tekke ile ilgili resimler çekilmiş ve mezar taşlarının yukarı dergâhta korunmuş fakat aşağı dergâhta tamamen tahrip edilmiş olduğu tespit edilmiştir.

Kırcaali, Gümülcine yöresinde ciddi bir Alevi varlığı yaratmıştır. Halen o bölgede Alevi inancını sürdürenler Kızıldeli Sultan'ın öğretilerini yaşatmaktadır. Onun gibi birkaç Alevi büyüğü daha yaşamıştır bölgede, Elmalı Baba gibi mesela. Her sene Elmalı Baba için anma törenleri olur Kırcaali'nin Mestanlı ilçesinde.

bahsetdiginiz yer bulgaristan bolgesi sanirim,

Seyyid Ali Sultan, Kızıl Deli Sultan olarak da bilinir (ü. 14.-15. yy), Alevi-Bektaşilerce büyük velilerden sayılan derviş.

Yıldırım Bayezid döneminde Horasan'dan Anadolu'ya geçerek Rumeli'nin fethine katıldı. Edirne, Dimetoka (bugün Dhidhimóteihon) ve yöresinin alınmasında yararlıklar gösterdi. Dimetoka'da bulunan tekkesi Bektaşiliğin en önemli tekkelerinden biridir. Kahramanlık ve efsanelerle dolu yaşamına ilişkin öyküler Vilayetname-i Seyyid Ali Sultan adlı yapıtta toplanmıştır. Bu kitapta anlatılanlara göre Seyyid Rüstem Gazi adındaki bir alperenle birlikte Rumeli'yi fetheden Seyyid Ali Sultan, Müslümanlaştırma ya da haraca bağlama yoluyla bütün yöre halkına boyun eğdirir. Dimetoka'yı aldıktan sonra bir zaviye açarak buraya yerleşir. Bütün bu savaşçı veliler gibi tahta kılıçla savaşır, üstesinden gelemediği güçlükleri kerametler yoluyla ortadan kaldırır. Rivayete göre Dimetoka kuşatmasından kenti bir türlü ele geçiremeyince, kerametiyle kalenin üzerine yağmur gibi ateş yağdırır ve çaresiz kalan kale sakinleri teslim olmak zorunda kalır

Evet sn Kıbrıslı. Kırcaali Bulgaristan'ın güneydoğusunda yer alan bir il. Gümülcine, Dimetoka ve Edirne'ye çok yakın bir yer. Osmanlı Arşivlerinde de bu üç yer yani Kırcaali, Gümülcine ve Dimetoka Edirne'ye bağlı görünüyor zaten. Yörede Bektaşi köyleri halen var.